Do naszej Kancelarii zwróciła się o pomoc Pani Joanna, która została pominięta w testamencie przez swoją zmarłą matkę. Jak się okazało po odczytaniu testamentu, cały spadek został zapisany na rzecz drugiej córki. Pani Joanna dodała, że faktycznie, to jej siostra w większym zakresie zajmowała się mamą przez ostatnie kilka lat. Czy istnieje sposób, aby Pani Joanna miała udział w spadku po matce?
Pani Joanna jako osoba nieuwzględniona w testamencie ma prawo żądać od swojej siostry zapłaty zachowku. Zachowek, jest to instytucja, która chronić ma spadkobiercę ustawowego, będącego osobą najbliższą spadkodawcy, jeżeli osoba ta została pominięta w testamencie. Nie każdy jednak spadkobierca ustawowy jest uprawniony do otrzymania zachowku, bowiem przepis stanowi, że zachowek należy się wyłącznie: zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy.
Zasadą jest, że zachowek wynosi połowę tego, co danej osobie przypadłoby, gdyby dziedziczyła ona z ustawy. Jednakże, jeżeli osoba uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy albo jeżeli jest to małoletni zstępny, wówczas należy mu się zachowek w większej wysokości, to jest 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Jeżeli osoba uprawniona do zachowku nie otrzymała go ani w drodze dziedziczenia, ani też na przykład w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub zapisu, może ona wystąpić do Sądu z pozwem o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Warto podkreślić, że zachowek zawsze przysługuje w formie świadczenia pieniężnego, a zatem uprawniony do zachowku nie może domagać się od spadkobierców udziału w odziedziczonej przez nich nieruchomości, czy też wydania jakichkolwiek przedmiotów odziedziczonych po spadkodawcy, a jedynie zapłaty konkretnej kwoty.
Wysokość kwoty, jaka przysługuje uprawnionemu do zachowku oblicza się poprzez określenie wartości całej masy spadkowej i rozliczenie jej stosownie do przysługującego uprawnionemu udziału. Do wartości masy spadkowej należy dodać wartość uczynionych zapisów windykacyjnych, jak również darowizn, które przekraczają drobne, zwyczajowo przyjęte przysporzenia. Co istotne, jeżeli darowizny te były dokonane na rzecz innych osób uprawnionych do zachowku, to przepisy nie przewidują jakiegokolwiek ograniczenia w czasie dla doliczania ich do wartości spadku. Nawet zatem, jeżeli spadkodawca darował coś jednemu ze swoich dzieci 30 lat przed śmiercią, to wartość tej darowizny będzie zwiększała wartość masy spadkowej dla obliczenia zachowku należnego np. drugiemu dziecku w razie jego pominięcia w testamencie.
Co ważne, zachowek przysługuje niezależnie od tego, czy uprawniony utrzymywał kontakt ze spadkobiercą i czy się nim zajmował. W wyjątkowych sytuacjach, Sąd może jednak odmówić zasądzenia należnego zachowku z uwagi na szczególne okoliczności. Ponad, wskazany powyżej przypadek, jedynym sposobem pozbawienia uprawnionego prawa do zachowku jest dokonanie przez spadkodawcę wydziedziczenia danej osoby w testamencie. Podstawy wydziedziczenia zostały szczegółowo określone w przepisach i tylko one mogą uzasadniać pozbawienie danej osoby zachowku. Jeżeli nie są one spełnione, wydziedziczenie nie będzie skuteczne, a roszczenie o zachowek będzie zasadne.
Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu z upływem lat pięciu od dnia ogłoszenia testamentu. Natomiast, roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
